De ‘Armeense Genocide’-resolutie

De resolutie over de erkenning van de gebeurtenissen van 1915 alszijnde een ‘genocide’ in de Verenigde Staten van Amerika heeft voor een massaal protest gezorgd van vele kanten.

De stemming was bij voorbaat al in opspraak geraakt omdat onlangs een belangrijk lid van het Huis der Afgevaardigden in de Verenigde Staten was overleden. De overleden John Murtha was namelijk één van de felste tegenstanders van de resolutie en liet dat ook meermaals blijken, zoals in 2007 toen er een soortgelijk resolutie werd gemaakt.[1] Murtha had toen samen met vier andere Democratische afgevaardigden zijn afkeer voor de resolutie en de term ‘genocide’ duidelijk gemaakt. De dood van Murtha werd door de Armeense lobby in Amerika gezien als een gouden kans om hun resolutie alsnog erdoorheen te krijgen.

Dit bleek dan ook waar te zijn, daar de resolutie met 23 tegen 22 afgevaardigden werd aangenomen. Met Murtha kon de resolutie dus tegengehouden worden, maar ook zonder Murtha bleek de Amerikaans-Armeense lobby aan kracht te hebben ingeboet. In 2007 stemden nog 27 mensen voor de resolutie en 21 tegen. “Maar”, merkte columnist en politieke expert Gündüz Aktan toen op, “de 21 tegenstanders van de resolutie hebben gezegd dat ze wel geloven dat de gebeurtenissen van 1915 een ‘genocide’ zijn, echter willen ze met de aanname van de resolutie de internationale betrekkingen tussen Turkije en de Verenigde Staten niet in gevaar brengen.”

In de Verenigde Staten wordt er al jaren kritiek geleverd op deze resolutie, welke elk jaar ingediend wordt door de Amerikaans-Armeense lobby, maar deze kritiek is helaas bijna nooit inhoudelijk. In de laatste jaren hebben maar liefst acht voormalige staatssecretarissen (zowel Democratische als Republikeinse) een petitie tegen de resolutie ondertekend om “de 1915 gebeurtenissen door historici te laten beoordelen”.[2] Hetzelfde zei een negende staatssecretaris, Condoleezza Rice, ook al toen zij bekend maakte dat “de resolutie sowieso geen nut had omdat het in 1915 om het Osmaanse Rijk ging en niet om de Republiek Turkije.”[3] Als een hooglerares in politieke wetenschappen aan de Stanford Universiteit, zou Prof. Dr. Condoleezza Rice hiermee willen doorschemeren dat een eventuele verdere schadeclaim tegen Turkije door de Armeense lobby geen staatsrechterlijke of juridische grond zou hebben. Inhoudelijk verweer van de Armeense lobby ontbrak echter ook hier. Een ander kritiekpunt in voorbijgaande jaren was dat het Amerikaanse Congres over binnenlandse zaken behoorde te gaan. Democratische afgevaardigde Gregory Meeks meldde in 2007 dan ook dat hij tegen de resolutie zou stemmen omdat “het Congres eerst binnenlandse historische vraagstukken moet oplossen zoals haar eigen falen omtrent slavernij en uitroeiing van de indianen.” Hij werd hierbij bijgestaan door Republikein Dan Burton die voorstanders van de resolutie “hypocriet en simpelweg gestoord” noemde.[4] Dr. Robert J. Miller, rechtendocent aan de Lewis & Clark Rechtenacademie in Portland, sloot zich bij de politici aan door in een column voor de Richmond Times-Dispatch te stellen dat “het ongelofelijk is dat het Congres niet de binnenlandse historische gruweldaden, zoals slavernij en uitroeiing van de indianen aankaart, maar de superieure hogere probeert uit te hangen door andere landen te veroordelen.”[5]

Voormalig Amerikaans diplomaat Zbigniew Brzezinski meldde eveneens in 2007 dat “hij zich nooit had gerealiseerd dat het Huis der Afgevaardigden een academisch onderwijscentrum was, dat zodoende kan oordelen over historische gebeurtenissen.” Brzezinski ging verder: “Ik dacht dat het bedoeld was om de Verenigde Staten van Amerika te besturen en dat het ook zo bedoeld was in de grondwet.”[6] Ook voormalig president van de Verenigde Staten van Amerika, Jimmy Carter, verklaarde eerder al dat als hij “in het Congres zat, hij zeer zeker tegen zou stemmen.”

In eerdere jaren had verder ook de Armeense Patriarch Mesrob Mutafyan zich al uitgesproken over dergelijke resoluties: “Als hoofd van de Armeense kerk resideer ik in Istanbul, omdat het daar was dat de Turkse sultan Fatih ons een eigen kerk schonk in 1453. Turken en Armeniërs leven er nu in vrede. De Armeense gemeenschap in Turkije is dan ook fel tegen de resolutie, het is niks anders dan een politiek spelletje van de Armeens-Amerikaanse lobby.”

Nu lijkt het verhaal heel erg anders te zijn, volgens columnist Sunanda K. Datta-Ray heeft de Turkse lobby in aanloop van de resolutiestemming ongeveer één miljoen dollar uitgegeven om de historische feiten rondom 1915 beter bekend te maken. Daarentegen heeft de Armeense lobby dit jaar ‘slechts’ 750.000 dollar uitgegeven, maar kan het bogen op een langere periode daar het de voorgaande jaren ook grote bedragen had uitgegeven terwijl Turkije toen vrijwel inactief was op het gebied van lobbyactiviteiten.[7] Hiermee lijkt Turkije eindelijk door te hebben dat het wachten tot de waarheid vanzelf alom bekend, geen verstandige houding is.

Met deze lobbyactiviteiten heeft Turkije de in grote getallen aanwezige historici die de stempel ‘genocide’ verwerpen, geprobeerd bekend te maken onder het grote publiek onder het mom van ‘als de berg niet naar jou komt, dan brengen we jou naar de berg’. Grote aantallen intellectuelen, wetenschappers en politici hebben hieruit de moed geput om hun eigen onderzoeken en meningen bekend te maken in grote en toonaangevende dagbladen. Zo hebben de drie Republikeinse afgevaardigden Ed Whitfield, Kay Granger en Steve Cohen een gezamenlijke persverklaring in The Hill gepubliceerd waarin ze duidelijk zeggen dat “historici nog steeds debatteren over de term ‘genocide’.”[8] Ze werden daarbij bijgestaan door de Democratische congresman Bill Delahunt die tegen de resolutie stemde en dit uitvergrootte in de media door dit in The Boston Globe breed uit te meten.[9]

Deze politici konden hierbij leunen op steun van grootmachten in de geschiedschrijving, zoals de alom bekende Prof. Dr. Norman Stone. Als professor emeritus van één van de beste universiteiten in de wereld, te weten de Britse Universiteit van Oxford, en als schrijver van het meesterwerk ‘Europe Transformed, 1878-1919’, heeft Stone uitermate veel gezag en respect onder zijn collega’s. Juist hierom kon hij het zich veroorloven om in de Engelse krant The Times te stellen dat “men dit [de Armeense relocatie red.] niet echt als genocide kan beschrijven.”[10]

Ook de Amerikaanse veteraan op het gebied van correspondentie en schrijver voor de toonaangevende New York Times, Stephen Kinzer, was duidelijk over de gebeurtenissen van 1915. Kinzer, als auteur van het goedverkochte boek ‘Crescent and Star: Turkey Between Two Worlds’, wordt gezien als een Turkije-expert en schreef in zijn column in de Britse The Guardian dat “de term ‘genocide’ voor de gebeurtenissen van 1915 discutabel is”.[11] Wat echter nog veel belangrijker was, was het feit dat Kinzer liet blijken dat er geen twijfel over bestond dat de zaak los stond van het Amerikaanse Congres. “Het congres heeft noch de verantwoordelijkheid, noch de capaciteit, noch de morele autoriteit om historische beslissingen te nemen.”, aldus Kinzer.

In dezelfde Britse krant The Guardian schreef de Frans-Britse Marcel Berlins, een docent rechten op de Stadsuniversiteit van Londen, in zijn tweewekelijkse column dat “het onzeker was of de Osmaanse gebeurtenissen van 1915 te kwalificeren waren als ‘genocide’” en daarbij vooral de rechterlijke kant beschreef.[12] Maar Berlins benadrukte, net als Kinzer, dat “één ding wel erg duidelijk was: namelijk dat het Amerikaanse Congres helemaal niks te maken had met de Armeense claim.”

Een soortgelijk artikel verscheen in de The Washington Post, waar dr. Henri J. Barkey fel tegen de resolutie bleek te zijn. Barkey, docent internationale betrekkingen aan de Universiteit van Utah, vond 1915 wel “een genocide, maar er kan niks positiefs komen uit het labellen van een gebeurtenis bijna een eeuw na dato.” Barkey legde in zijn artikel dan ook gedetailleerd uit dat de resolutie niks anders was dan een politiek spel van de Armeense lobby, die op hun beurt “de nummer één Holocaust-ontkenner in de wereld, Mahmoud Ahmadinejad, een eredoctoraat gaven op de Jerevan Staatsuniversiteit in 2007. Dit terwijl Ahmadinejad weigerde het ‘Armeense Genocide Monument’ in Jerevan te bezoeken, wellicht omdat hij de Armeens Genocide evenveel realiteit toerust als de Holocaust.”[13] Met de felle kritiek van Barkey op de Armeense lobby in en buiten de Verenigde Staten, blijkt duidelijk dat de intellectuele elite zich steeds meer bewust wordt van de omstandigheden rondom de resolutie.

Eén van de weinige landen waar dit niet aan de orde lijkt te zijn, is Nederland. Althans als we kijken naar Elsevier en Rita Verdonk. Volgens Arne Hankel, webredacteur bij Elsevier, vinden niet alleen Armeniërs dat er sprake was van “genocide of volkerenmoord, maar doen tal van historici dat ook.” Hankel, die eerder al op zijn vingers werd getikt door Copytijgers.nl, verhaalde verder dat alleen “in Turkse ogen er niet gesproken wordt van een geplande, systematische moordpartij.”[14] Dit terwijl ook hier de bijzin “Tal van historici steunen dit belangrijke punt” op zijn plaats was geweest, aangezien er honderden niet-Turkse historici zijn die de term ‘genocide’ verwerpen.[15] Naast de steeds rechtser en populistischer wordende Elsevier, is er natuurlijk de andere grote populistische en rechtse beweging die momenteel in Nederland hoogtij viert: politiek-rechtsgezindheid. De personificaties hiervan zijn Geert Wilders en Rita Verdonk. Maar waar Wilders geheel verstandig zijn vingers niet brandt aan de ‘Armeense Genocide’-resolutie en zich op de oppervlakte houdt door hier en daar een ad-hominem/op-de-man-speling de wereld in te slingeren, doet Verdonk dat niet.[16]

Verdonk laat nogmaals blijken waarom haar partij TON tijdens de gemeenteraadsverkiezingen geen potten heeft kunnen breken en dat ook tijdens de algemene verkiezingen waarschijnlijk niet zal kunnen. Verdonk wil te graag inspelen op de sentimenten van het volk en op de internationale consensus, maar heeft helaas geen flauw benul wat dit dan is. Verdonk meldde in een persbericht dat “het tijd werd dat Turkije eerlijk is over de moord op de Armeniërs en erkent dat het voormalige Ottomaanse Rijk genocide op deze bevolkingsgroep pleegde.”[17] Dit terwijl het overgrote merendeel van de niet-Turkse historici met een specialiteit op Turkse en/of Osmaanse geschiedenis, juist de term ‘genocide’ verwerpen.[18] Verdonk ging ook nog verder door een goedkope zin te koppelen aan de etniciteit van enkele kamerleden en liet daarmee blijken even ver van de internationale intellectuele elite te staan als van het Nederlandse volk, dat liever een inhoudelijke discussie ziet.

Het zou Verdonk juist sieren als ze zou erkennen dat ze geen historica is en, net als de alom wel gerespecteerde Marcel Berlins, te verklaren dat “ik niet kan beoordelen of hun besluit [over 1915 red.] juist was; ik weet niet genoeg om dat te doen.”[19] Dit komt namelijk ook beter overeen met de werkelijke situatie. Dit heeft namelijk alles te maken met de Armeense lobby die bang is dat de verspreide Armeense diaspora zijn identiteit zal kwijtraken en geassimileerd zal worden in de samenleving waar het als minderheid bevindt. Volgens de Indiase Sunanda K. Datta-Ray is de Armeense gemeenschap dan ook “voorbestemd om te verdwijnen”.[20] De genocide-claims en -resoluties zouden nog wel eens de enige kans kunnen zijn van de Armeense diaspora om hun Armeense identiteit en cultuur te herinneren en zodoende te kunnen behouden.

Armand Sağ

11 maart 2010

© Armand Sağ 2010