De politiefunctie van Turkije in de regio

Eén van de ontwikkelingen van 2009 en 2010 heeft ertoe geleid dat Turkije door haar groeiende macht steeds meer de rol van regionale politiemacht op zich heeft genomen. Waar de Verenigde Staten van Amerika een internationale politiefunctie toegeëigend heeft, lijkt Turkije dit in haar eigen regio (Kaukasus, Balkan, Midden-Oosten) te hebben gedaan.

De ontwikkeling hiervan ging gepaard met de economische en culturele vooruitgang die Turkije in 2009 leek te boeken. Dit was ook politiek expert en strateeg dr. George Friedman, tevens oprichter van onderzoekscentrum Stratfor, niet ontgaan in zijn nieuw verschenen boek ‘The Next Hundred Years’, waarin hij Turkije voorspelt als de nieuwe mondiale grootmacht die een wereldoorlog met de Verenigde Staten van Amerika zal aangaan.[1] Dit lijkt vooralsnog overdreven, maar wat we wel zien zijn de culturele en economische activiteiten die ons duidelijk laten zien dat Turkije ambities heeft om de nieuwe regionale grootmacht te zijn met invloed op haar directe omgeving. Zo werd er een nieuw Turks staatszender in het leven geroepen om alle Turkssprekende van de Balkan tot Centraal-Azië te kunnen bereiken. Deze nieuwe zender TRT AVAZ kon zo 250 miljoen kijkers in die gebieden bereiken.[2]

Deze ontwikkelingen waren ook informatiecentrum Jamestown Foundation niet ontgaan en daarin werden al de mogelijke opties beschreven die de Verenigde Staten van Amerika konden ondernemen als reactie op de groeiende regionale macht van Turkije.[3]

Uiteraard was de oprichting van TRT AVAZ niet de enige reden hiervoor. Een ander cultureel aspect dat benadrukt werd door Turkije, was de architecturale erfgoed van de Turken in Syrië. Zo wordt de tombe van Süleyman Şah, grootvader van de stichter van het Osmaanse Rijk: Osman Gazi, nog altijd bewaakt door een brigade van Turkse soldaten. Ook is het volgens een overeenkomst tussen Syrië en Turkije officieel Turks grondgebied als eerbetoon aan het Osmaanse Rijk. Alhoewel de laatste overeenkomsten hieromtrent al in 1973 werden gesloten, werd dit hoofdstuk van de Turks-Syrische geschiedenis weer actueel. Waarschijnlijk om duidelijk te maken dat Syrië nog altijd sterke invloeden heeft te verduren van Turkije en zodoende ook onder de politieke invloedssfeer van Turkije valt.[4]

Maar dit was niet de enige keer in 2009 dat Turkije teruggreep op historische interactie om duidelijk te maken dat het een land als haar eigen regionale invloedssfeer zag. Zo werden de Turkse Mamlukken in Egypte, de Turkssprekende Perzen zoals de Iraanse Şah İsmail en zelfs de verschillende Turkmeense stammen benadrukt en gebruikt om de regio duidelijk te maken dat Turkije van oudsher de regionale grootmacht is.[5] Dit werd al snel in 2009 duidelijk toen Saoedi-Arabië een ter dood veroordeelde Turkse kapper per direct amnestie verleende nadat Turkije tussenbeide kwam. De Turkse Sabri Boğday zou sterke kritiek hebben geuit op de islamitische normen en waarden in Saoedi-Arabië, volgens sommige bronnen zelfs de islam hebben uitgescholden. Een doodzonde in het sharia-gebonden Arabische land, wat dan ook prompt tot zijn doodstraf leidde. Dat Saoedi-Arabië eieren voor haar geld moest kiezen en de al twaalf jaar in Saoedi-Arabië als kapper werkzame Boğday, moest vrijlaten is illustratief voor de nieuwe positie van Turkije in de regio.[6]

Turkije leunde hierbij op haar indrukwekkende economische groei, welke er ook voor zorgde dat de ICT-sector in Turkije explosief groeide. Als voorbeeld kunnen we gedetailleerder naar deze sector kijken. In 2006 groeide deze markt nog met 11%, terwijl dit in 2007 en 2008 al 20% was.[7] Maar ook EVD meldde tijdens het seminar ‘Turkije in de Spotlight’ dat “Turkije een aantrekkelijk land voor ICT-outsourcing is omdat het vele voordelen biedt, zoals de lagere loonkosten, de beschikbaarheid van gekwalificeerd personeel, steun van de overheid en de relatieve onbekendheid als offshorebestemming.”[8] Ondanks deze groei verwacht het MKB in Turkije alsnog een nog grotere groei in de ICT, en zal het zelf tot 65% meer investeren in haar eigen ICT-diensten.[9] Naast deze ontwikkelingen in soft- en hardware, is Turkije inmiddels ook op online-internet gebied een grote speler op het toneel geworden. Turkije heeft namelijk de zevende grootste groep van internetgebruikers in Europa en staat daarmee voor Nederland. Het heeft zelfs de meest ‘Engaged Online Audience’ in Europa, wat zoveel betekent als ‘de internetgebruikers die het meest online actief zijn’.[10]

Maar Turkije heeft niet alleen maar een grote groei in de dienstensector, ook de agrarische sector viert hoogtij. In 2009 werd duidelijk dat İzmir en de omringende Egeïsche regio de meest kansrijke landbouwregio in Turkije is, en zelfs een exportoverschot heeft.[11] Van de primaire tot de tertiaire sector lijkt Turkije dan ook een grote groei door te maken, waardoor het haar positie als regionale politiemacht kan realiseren.

Het was dan ook niet verwonderlijk te noemen dat Turkije in 2009 zes G2G projecten begon[12], alsmede vijf Matra Pre-accessie Programma-projecten, waarmee onder andere de e-commerce werd verbeterd maar ook de participatie van niet-overheidsinstellingen aan legislatieve proces aanmoedigde.[13] Deze groei zorgde naast de heropleving van de Turken als een soort neo-Osmaans Rijk, ook voor andere ontwikkelingen.[14] Zo ontstond er een nieuwe Nederlandse interesse in Turkije op economisch gebied, wat onder andere duidelijk werd met de Nederlandse economische missie naar Turkije met staatssecretaris Frank Heemskerk tussen 11 en 16 oktober 2009.[15]

De Turks-Nederlandse export is sinds de eeuwwisseling dan ook gestegen van 2 miljard euro naar een kleine 4 miljard euro; het mag geen verrassing heten dat het voornamelijk om ICT (hardware en software) ging.[16]

Met de bovenstaande culturele expansie in haar buurlanden en de snelle groei van de Turkse economie, trok Turkije ook de aandacht van de Verenigde Staten van Amerika. Deze stelden dan ook dat “Turkije nu een sleutelspeler is voor vredehandhaving in de regio.”[17] Dat Turkije deze rol heeft geïnterpreteerd als corrigerende politiemacht blijkt uit haar reactie op Israël en haar nieuw pressiemiddel op buurlanden.[18] Want niet langer houdt Turkije zich afzijdig van conflicten, het zet zich juist in door actief een rol te spelen in de regio. Dit wordt ook duidelijk door de oprichting van de Alliance of Civilizations door Turkije en Spanje, alhoewel dr. Soner Çağaptay kritiek heeft op deze nieuwe Verenigde Naties-organisatie.[19] Volgens Çağaptay vertegenwoordigt Turkije in de organisatie de niet-Westerse landen, terwijl het zelf een Westers land is met een Westers koers. Hierdoor zou het geen politiemacht in haar eigen regio kunnen zijn, omdat het zich te veel profileert als een Westers land. Turkije zou zodoende de Midden-Oosterse vertegenwoordiger van het symbool van de Westerse wereld zijn: de Verenigde Staten.

De Turks-Amerikaanse betrekkingen zijn de laatste periode dan ook erg verbeterd, dit had mede te maken met Obama’s bezoek aan Turkije en zijn inslikking van zijn eerdere belofte dat hij de Armeense relocaties van 1915 zou erkennen alszijnde een ‘genocide’.[20] Obama bleek dus door te hebben hoe sterk groeiende Turkije was op economisch en cultureel-exporterend gebied; Turkije behoorde immers al tot de G20 van landen met de twintig beste economieën van de wereld.[21]

Maar met de aanhoudende economische crisis is de vraag hoe lang Turkije nog op haar economie kan leunen om haar politiemacht te consolideren? Deze vertoont volgens Kenneth Rogoff, verbonden aan de prestigieuze Universiteit van Harvard en volgens insiders één van de beste economen ter wereld, namelijk sinds de economische crisis ernstige begrotingstekorten en zal binnenkort bankroet worden verklaard.[22] Slechts enkele weken na zijn uitspraken in januari 2010 bleek Griekenland failliet te zijn. Het zou dus goed kunnen dat Rogoff de regio wel correct had, maar zich vergist had in het exacte land. Toch is er een redelijke kans dat Rogoff toch gelijk zou kunnen krijgen, met het oog op de werkeloosheidscijfers van Turkije. In december 2008 ging het om 9,8% van de Turkse bevolking dat werkloos was, dat wil zeggen: 2 miljoen 439 duizend mensen.[23] In december 2009 was dit al gestegen tot 6 miljoen 300 duizend Turken.[24]

Volgens de BFAI Länder und Märkte (het Duitse ‘Germany Trade and Invest’) doen de problemen zich vooral voor in de industriële sector, terwijl de dienstensector zich nog redelijk goed houdt. Dit betreft vooral de toeristische sector, de eerdergenoemde ICT-diensten en de gezondheidszorg.[25] Veel buitenlandse orders voor de industriële sector in Turkije werden in 2008 en 2009 uitgesteld of ingetrokken, volgens de Duitsers omdat “Turkije het slachtoffer is geworden van haar eigen succes.”[26] Dit zou namelijk komen omdat de economische groei van Turkije disproportioneel was in verhouding met de rest van Europa en dat de buitenlandse investeerders daardoor moesten afzien van hun orders; simpelweg omdat de Turkse groei niet bij te benen was. Dit werkte deels ook door in de toerisme, waar de immens grote populariteit in Nederland van Turkije als vakantieland in de jaren 1999 tot en met 2005 ineens afnam.[27] Gelukkig voor Turkije nemen de Britse toeristen met plezier de plekken in van de afwetende Nederlandse toeristen en staat Turkije in 2010 nog steeds stipt bovenaan als meest favoriete vakantiebestemming, met stijgingen in de ticketverkopen tot wel 82%.[28]

Hiermee lijkt Turkije haar nieuwe politiefunctie in de nabije toekomst niet te hoeven opgeven.

Armand Sağ

10 maart 2010

© Armand Sağ 2010