Ergenekon | Armand Sağ

Tegelijk met de rechtszaak tegen het als conservatief-islamitisch geachte AKP is er in Turkije ook een rechtszaak begonnen tegen het zogenaamde Ergenekon. Wat dit precies inhield was nog niet duidelijk op het moment dat de aanklacht, ruim een jaar geleden, werd ingediend. Nu, ruim tientallen opgepakte Turken en 2455 bladzijden aan aanklachten verder, is het mysterie rondom deze groep wat opgehelderd.

Ergenekon (1) zou bestaan uit een groep hooggeplaatste officieren, journalisten, intellectuelen en politici die allemaal uit de linkse hoek komen. De term ‘links’ behoort hierbij nader uitgelegd te worden, want het gaat niet om communisten en/of socialisten maar uitsluitend om aanhangers van het gedachtegoed van Mustafa Kemal Atatürk (de oprichter van de Republiek Turkije). De beginselen van Atatürk houden in dat geloof en staat strikt gescheiden moet blijven, doorredenerend kwam deze groep intellectuele Turken tot de conclusie dat de AKP hier een gevaar voor zou kunnen opleveren. Om te bewerkstelligen dat er een meer laïcistische politieke partij aan de macht zou komen in Turkije, besloot de groep om de macht van de AKP te ondermijnen. De manier waarop ze dit deden, was niet geheel ethisch te noemen.

Enkele van de voorbeelden zijn de politieke moorden op omstreden journalist Hrant Dink en verschillende christelijke Turken, om daarna te kunnen stellen dat de AKP niet voldoende deed om niet-conservatief-islamistische groepen te beschermen. Of dit werkelijk ook zo is gegaan, zal de rechtszaak binnenkort aan ons tonen. Wat hier echter van uiterst belang is, is het feit dat het in Turkije gaat om een groep intellectuele Turken tegenover een groep groeiende conservatieve islamieten. De intellectuele Turken, die zich ‘Atatürkçü’ noemen maar door hun tegenstanders ‘Kemalist’ worden genoemd (2), hebben het uiteraard benauwd gekregen doordat ze doorhebben dat ze langzamerhand hun decennia-oude macht over Turkije verliezen. Of ze hun grip ook daadwerkelijk verliezen, is uiteraard ook weer een punt van discussie.

De Turken in Nederland hebben echter een andere ontwikkeling meegemaakt dan de Turken in Turkije; doordat de conservatief-islamitische groepen in Turkije geen vrij spel hadden, weken ze massaal uit naar het buitenland. Zo ook naar Nederland, waar de Milli Görüş, Nurcu & Fethullahçı Cemaat, Süleymancılar en de terroristische groep Kaplancılar vaste voet aan wal kregen. Hierdoor hadden de Atatürkçü-Turken in Turkije weer vrij spel om alle touwtjes in handen te nemen, waardoor ze nog sterker zouden staan. Dit kwam goed naar voren met de ‘corrigerende ingrepen’ van het (uiterst pro-Atatürk) leger in Turkije. In 1960 ging het om de conservatieve Adnan Menderes, die conservatief-islamitische trekjes vertoonde volgens het leger, terwijl het in 1971 en 1980 meer om conservatieve ultranationalisten in combinatie met religieuze aanhangers ging. In 1997, bekend als de eerste postmoderne staatsgreep ter wereld, ging het daarentegen weer om Necmettin Erbakan. Deze werd namelijk ontzet als premier van Turkije; Erbakan gold als de leider van conservatieve islamieten en was tevens de oprichter van de Milli Görüş-beweging in Europa was.

Het was dan ook niet verwonderlijk om te zien dat de stroom migranten naar Nederland in het begin vooral om veel conservatief-islamitische Turken ging. Met de staatsgrepen van 1971 en 1980 kwam de stroom van ultranationalistische Turken naar Nederland op gang, die zich later zouden organiseren als de gewelddadige Grijze Wolven. De communistische Turken kwamen pas na 1980 naar Nederland, terwijl na 1997 de conservatief-islamitische Turken weer de overhand namen. De grote groepen Turken in Nederland zijn zodoende over het algemeen religieuzer, nationalistischer, conservatiever en fanatieker dan de Turken in Turkije die veelal meer waarde hechten aan de grondbeginselen van Atatürk. De zes principes van Atatürk, te weten Republicanisme, Patriottisme, Volksbelang, Revolutionair, Etatisme en Laïcisme, die in Turkije hoog in het vaandel gehouden worden, zijn onder Nederlandse Turken minder van belang.

Dit komt ook goed naar voren als we kijken naar de Turkse organisaties in Nederland, het overgrote deel is in handen van Grijze Wolven en conservatief-islamitische groepen zoals Milli Görüş, Nurcu & Fethullahçı Cemaat en Süleymancılar. Het is dan ook niet verwonderlijk dat er in Nederland een ontwikkeling op gang is, die precies tegenovergesteld is aan die in Turkije. Want het is in Turkije dat de intellectuele Turken zich groepeerden in het eerdergenoemde Ergenekon om zo hun machtpositie te consolideren. In Nederland echter, is het precies andersom. Door de immense stroom aan Turkse migranten ontwikkelde er in Europa een stroming die niet geaccepteerd werd in Turkije, maar wel toegestaan werd in Nederland. In de jaren tachtig van de vorige eeuw ging het hierbij vooral om rechtse groeperingen zoals de Grijze Wolven. Alhoewel er wat tegenstand geboden werd vanuit linkse hoek kregen de Grijze Wolven vaste voet aan wal. In de jaren negentig van de vorige eeuw vond er een verschuiving plaats binnen de Turkse gemeenschap, waardoor het voortaan de rechtse conservatief-islamitische groepen waren die gestaag groeiden. Een korte opleving van de nieuwe generatie Turkse jongeren, waaronder een kleine maar invloedrijke groep intellectuele universitaire studenten, boezemden angst in bij de eerdergenoemde rechtse en conservatief-islamitisch denkende Turken van eerdere generaties. Deze eerdere generaties waren vooral Turken die in Turkije waren geboren en later naar Nederland waren geëmigreerde en nog veelal uit de achtergebleven gebieden van Turkije waren gekomen, terwijl de nieuwe groep van enkele universitaire Turkse studenten in Nederland waren geboren en getogen. Deze groep had zich de Nederlandse normen en waarden goed eigen gemaakt en een perfecte combinatie gevonden met de Turkse tradities. Dit in tegenstelling tot eerdere generaties die zich veelal afzetten tegen de Nederlandse maatschappij en zich meer stortten in conservatief-islamitische en ultranationalistische groeperingen.

De gevestigde conservatief-islamitische en ultranationalistische groeperingen hadden in 1995 een protestmars georganiseerd tegen de oprichting van een Koerdisch Parlement in Ballingschap waarbij volgens schattingen rond de 50.000 deelnemers aanwezig waren. Dit werd beschouwd als een grootse prestatie, daar het inderdaad de grootste bijeenkomst van Turken in Nederland was. Hiermee bezegelde de organisatoren hun macht over de Turkse gemeenschap en richtten zich voortaan op infiltratie in verenigingen, stichtingen en politieke partijen. Dit zorgde voor een tendens dat minder sterke Turkse verenigingen in handen vielen van rechtse Turken, juist in een tijd dat er in Turkije overwegend linkse geluiden hoorbaar waren. Een mooi voorbeeld van hoe dit invloed heeft op beide landen wordt duidelijk als we kijken naar de verkiezingsuitslagen van 1999; de MHP in Turkije wint namelijk aanhangers en uiteindelijk een plaats in de coalitieregering van Ecevit (1999-2002) door de groeiende macht van de MHP-aanhangers in Europa. Hetzelfde gebeurde in 2002 toen de AKP de verkiezingen in Turkije won door middel van een conservatief-islamitisch en tevens ultranationalistisch agenda te voeren. De invloed van de Europese Turken op Turkije werd hiermee pijnlijk duidelijk voor de intellectuele Turken in Turkije, die zich direct hierna stortten in een wereld van bedrog en intriges door deel te nemen aan Ergenekon. Althans, dat is het verwijt van de AKP in Turkije. Wellicht was dit een paranoïde reactie van de anti-AKP-Turken op de uitslagen van 2002 en nogmaals in 2007, waarin de AKP overweldigend won. We zien echter een soortgelijke reactie in Nederland van de conservatief-islamitische en ultranationalistische groepen. Maar helaas is hier veel minder aandacht voor.

(1) De naam ‘Ergenekon’ komt voort uit een Turkse legende waarbij de Turkse stammen in Centraal Azië verjaagd worden uit hun woongebied, maar daarbij hun terugkomst levend houden door te zeggen “ergenekon”. Oftewel ‘er gene kon’, wat vrij vertaald ‘eis het land terug soldaat’ oplevert in het Nederlands. En inderdaad heroveren ze het gebied enkele eeuwen later weer.

(2) Dit komt door het feit dat veel conservatieve islamieten weigeren de naam van Atatürk te gebruiken, omdat dit ‘Vader der Turken’ betekent, en gebruiken in plaats daarvan de tweede naam van Mustafa Kemal Atatürk: ‘Kemal’.

PS
Dit artikel is een ingekort, gecensureerd en ge-edit versie van het origineel dat geschreven is op 14 september 2008 en acht pagina's besloeg.