Wat zal de positie van de Verenigde Staten van Amerika in de 21ste eeuw zijn?

Als we kijken naar artikelen van Stephen G. Brooks en William C. Wolforth, lezen we dat de Verenigde Staten van Amerika qua militaire en economische kracht inderdaad op zeer eenzame hoogte staat. Als we in ieder geval de cijfers in dat artikel mogen geloven en voor nu ook aannemen. Aan de ander kant hebben we echter de teksten van Immanuel Wallerstein waarin de zwakte van de Verenigde Staten van Amerika goed naar voren wordt gebracht. Ook hier wordt de nadruk op militaire kracht, of in dit geval zwakte, gelegd. Er wordt bijvoorbeeld gezegd dat de Verenigde Staten van Amerika de laatste oorlogen niet hebben gewonnen. Er wordt dan gedacht aan de Korea-Oorlog (1950-1953), Vietnam-Oorlog (1957-1975) en de Irak-Oorlog (1990-1991 en 2003-heden). Volgens Immanuel Wallerstein zijn de Verenigde Staten van Amerika dan ook een supergrootmacht in verval. Zijn artikelen moet vervolgens wel in een volledig beeld geplaatst worden. Laten we denken aan de oorlogen die de Verenigde Staten van Amerika op een overweldigende manier wonnen, zoals de Eerste en Tweede Wereldoorlog. Alhoewel Wallerstein dit als één 30 jaar durende strijd ziet, is dat punt echter niet helemaal correct in mijn ogen. Naast het feit dat het in totaal een periode van 31 jaar beslaat, namelijk van 1914 tot en met 1945, is het ook niet één en dezelfde conflict. De bondgenoten, motieven en ideologieën verschilden in deze Wereldoorlogen, waardoor deze Wereldoorlogen volgens mijn mening niet te bestempelen zijn als éénzelfde doorlopende oorlog. Samuel P. Huntington gaat in zijn publicaties door over het feit dat er meerdere lokale, regionale en continentale grootmachten zijn op de wereld, maar dat de Verenigde Staten van Amerika onbetwist de enige internationale supergrootmacht is. Hij zegt verder dat de Verenigde Staten van Amerika door hun grote macht als een hegemoniale supergrootmacht automatisch moeite krijgen met het verkrijgen van bondgenoten. Deze eventuele bondgenoten zouden, door hun gemeenschappelijke verzet tegen de Verenigde Staten van Amerika, zelfs een gevaar kunnen vormen voor de Verenigde Staten van Amerika indien zij zich zouden groeperen.

Aan de hand van deze artikelen kunnen we dan in ieder geval tot de conclusie komen dat de Verenigde Staten van Amerika op dit moment, aan het begin van de 21ste eeuw, nog wel een hegemoniaal supergrootmacht zijn. Of ze op dit moment in verval zijn of niet, is een andere vraag waar slechts de tijd een antwoord op zal kunnen formuleren. Het is wel zeker dat er op dit moment nog geen ander natie, land, staat of groepering de Verenigde Staten van Amerika naar de kroon kan reiken. De criteria hiervoor zijn dan ook simpel samen te vatten tot enkele regels. Een hegemoniale macht moet, ook volgens de vier bovengenoemde auteurs, in ieder geval een militair, economisch en technologisch overwicht hebben waarmee ze hun belangen in elk uithoek van de wereld kunnen doordrukken. Hiermee wordt gedoeld op in ieder geval een kwalitatief en kwantitatief sterk leger ter land, zee en lucht. Een kenmerk wat de Verenigde Staten van Amerika zeker wel hebben; de Navy SEALS en Marines horen tot de beste elitetroepen ter wereld, de CIA en FBI hebben de meeste geheim agenten van de wereld voor zich werken. Ook hebben de Verenigde Staten van Amerika eigenlijk de NAVO en Verenigde Naties onder hun controle. De economie van de Verenigde Staten van Amerika voldoet ook aan het criteria van een rijk gevuld staatskas waarmee men miljarden dollars op jaarlijkse basis kan besteden aan buitenlandse zaken. In het geval van de Verenigde Staten zijn dat nu waarschijnlijk de Irak-Oorlog en de wederopbouw van Afghanistan. Zelfs het Internationale Monetaire Fonds (IMF) en de Wereldbank zijn instellingen die in dienst staan van de Verenigde Staten van Amerika. Als we tenslotte kijken naar het technologische overwicht van de Verenigde Staten van Amerika, hoeven we eigenlijk geen voorbeelden te geven. Maar om het punt duidelijk te maken zouden we de NASA, IBM, Microsoft en nog vele andere technologische uitvindingen kunnen noemen. Nu zullen sommige mensen zich afvragen of de Verenigde Staten van Amerika het technologische overwicht niet langzaam uit handen geven aan de Japanners, het economische overwicht aan de Chinezen en het militaire overwicht aan Rusland. Maar zelfs als dit zou gebeuren dan zou dit op zijn vroegst over twee generaties kunnen gebeuren volgens het artikel van Stephen G. Brooks en William C. Wolforth. Dit zou verder ook niet betekenen dat de Verenigde Staten van Amerika niet meer een hegemoniaal supermacht zijn, want per slot van rekening zullen de Japanners, Chinezen en Russen elk maar één aspect van de criteria overnemen van de Verenigde Staten van Amerika terwijl je toonaangevend hoort te zijn in alle aspecten en niet enkel een daarvan. Een samenwerkingsverband tussen meerdere naties zou op den duur wel een gevaar betekenen, zoals Samuel P. Huntington ons wil laten geloven in zijn artikel. Dit zal echter nog wel een tijdje duren, aangezien de Chinezen de adviezen van de Amerikanen nog opvolgen op het gebied van handelsheffingen. Deze moesten namelijk volgens de Verenigde Staten van Amerika verhoogd worden en dit werd ook gedaan door de Volksrepubliek China.

Als we dus deze kenmerken van een hegemoniaal supergrootmacht mogen geloven, dan hebben de Verenigde Staten van Amerika voor de komende generaties niet veel te vrezen. Om zijn positie langer vast te kunnen houden, bemoeien de Verenigde Staten van Amerika zich steeds meer en meer met het buitenland. Door de macht die ze nu bezitten, kunnen ze hun buitenlandse politiek ook steeds naar gelieve ten uitvoer brengen. Als we het vanuit het Amerikaanse perspectief kijken, dan is dit goed te praten. Het is voor te stellen dat de Verenigde Staten al hun militaire en economische kracht inzetten om zelf enkele decennia langer een wereldbeleid te dicteren. Want laten we eerlijk zijn tegenover onszelf, de Irak-Oorlog ging over olie en de landen die nu economische sancties krijgen opgelegd hebben ook ruime olievoorraden. Met de landen Irak, Iran, Syrië hebben de Verenigde Staten van Amerika ruim zestig procent van de wereldolievoorraad onder controle. En aangezien de hele economie van de Verenigde Staten van Amerika van olie afhangt, zullen de Amerikanen hun buitenlandse beleid in hun eigen voordeel laten werken door het naar eigen inzicht te gebruiken. Dit is uiteraard verstandig maar ook egoïstisch te noemen, de landen die er de dupe van worden zullen nu meer anti-Amerikaanse sentimenten ontwikkelen. Dit zien we nu ook in de Perzische en Arabische wereld gebeuren, dagelijks zijn er anti Amerikaanse protesten, demonstraties en aanslagen.

De positie van de Verenigde Staten van Amerika is op korte termijn niet direct bedreigd. Ze zullen in ieder geval tot de uitputting van de olievoorraden rond het midden van de 21ste eeuw wel een veilige positie aan de top van de wereld hebben. Daarna zou het wel eens mis kunnen gaan. De Japanners hebben bijvoorbeeld de vervoermiddelen die op waterstof werken en geven alleen de technologie vrij van de zaken die ze al verder ontwikkelen. Waar de Verenigde Staten als tweede land een automobiel uitbrengen die op waterstof werkt, zijn de Japanners naar eigen zeggen al bezig met de verdere ontwikkeling ervan. Het zou een reële mogelijkheid kunnen zijn dat de Verenigde Staten van Amerika het technologische overgewicht definitief weggeven met de uitputting van de wereldolievoorraden.

Wat we verder ook zien is een economische groei die verschuift naar het oosten, de Chinezen zijn hierbij toonaangevend. De groei bedraagt een goede acht procent van het jaarlijks nationaal inkomen en dit baart de Verenigde Staten van Amerika zorgen. Niet omdat ze binnenkort de Verenigde Staten van Amerika voorbij zullen streven, maar omdat de toekomst voor China er nog rooskleuriger uitziet. Een ander land wat een grote groei heeft is Turkije, dit land had volgens de Wereldbank de tweede groeiende economie ter wereld. De zeven procent groei van het jaarlijks nationaal inkomen zet de Turken op een tweede plaats achter de Chinezen. Nu ziet de positie van de Turken er heel anders uit dan die van de Chinezen. De Chinezen hebben een, geografisch gezien, gigantisch groot land en een overweldigende bevolking. De Turkse volkeren daarentegen zijn opgesplitst in meerdere landen zoals Turkije, Turkmenistan, Cyprus, Azerbeidzjan, Oezbekistan, Kazachstan, Kirgizië en gedeelten van Irak, Iran, Tadzjikistan, Afghanistan, China, Rusland, Bulgarije en Hongarije. U ziet dat een eenwording van die Turkse volkeren een veel groter gevaar zou kunnen vormen voor de hegemoniale positie van de Verenigde Staten van Amerika dan China. China zou alleen de macht overnemen en verder de status quo van de wereld handhaven. In het geval van Turkije zouden er meerdere landen betrokken zijn bij de eenwording van het Turkse wereld. Het hele Middenoosten, Azië en Europa zouden compleet veranderd worden door een wisseling van macht. De hele status quo op de wereld zou overhoop gegooid moeten worden. Dit zal alleen zeer zeker niet op korte termijn plaatsvinden, dit weten de Verenigde Staten van Amerika ook. Al deze, voor de Amerikanen, doemscenario’s zijn iets voor de toekomst. Op zijn vroegst zullen deze gebeurtenissen aan het eind van de 21ste eeuw werkelijkheid worden. Als we namelijk kijken naar de Chinezen, dan zien we dat ze nog steeds de regionale macht van de Japanners moeten overnemen, wat ook hun eerste prioriteit is. Als we naar de Turken kijken, zien we dat ze nog bezig zijn met interne problemen en de Turkse staten (Kirgizië en Oezbekistan voorop) zijn nu pas bezig met revoluties waarmee ze zichzelf willen reinigen van het Russische juk. Een ander punt wat opmerkelijk te noemen is, is het feit dat de opkomende landen zich meer richten op de agrarische sector en de dienstensector. Het is dan ook geen verrassing dat de toekomst van deze landen, respectievelijk de Volksrepubliek China en de Republiek Turkije, er rooskleurig uitzien. De agrarische sector van China boekt geweldige successen en het toerisme in Turkije bloeit als nooit tevoren. Het links laten liggen van de verdere industrialisering zou wel eens de redding kunnen betekenen voor deze landen als de wereldolievoorraden straks uitgeput worden.
Een ander reden voor het feit dat deze gebeurtenissen op zijn vroegst aan het eind van de 21ste eeuw zal kunnen plaatsvinden is het simpele feit dat men de stagnatie of neergang van de Verenigde Staten van Amerika moet afwachten door een gebrek aan olie, wat waarschijnlijk in de late 21ste eeuw pas werkelijkheid zou kunnen worden.

Na dit kort besproken te hebben kunnen we veilig stellen dat de Verenigde Staten van Amerika voorlopig geen macht verliezen ten gunste van een andere staat. Op internationaal gebied ondervinden de Verenigde Staten van Amerika geen of nauwelijks militaire en economische tegenstand, alhoewel dit steeds heviger wordt sinds het begin van de 21ste eeuw. Hiermee doel ik op de afzet van Amerikaanse producten in vrijwel alle Arabische, Afrikaanse en Perzische landen, ongeacht hoe anti-Amerikaans ze zijn. Militair hebben veel landen een of meerdere Amerikaanse legereenheden en een legerbasis op hun grondgebied, dit zijn landen van Saudi-Arabië tot Zuid-Korea. Al deze legerbasissen ondervinden wellicht hinder door middel van demonstraties, maar nimmer door het gebruik van geweld. Het moet bijvoorbeeld voor de Zuid-Koreanen duidelijk zijn dat ze eigenlijk een vooruitgeschoven staat van de Amerikanen zijn, maar zolang de economie goed verloopt, neemt iedereen de militaire aanwezigheid voor lief. Zal dit echter nog steeds van toepassing zijn als de wereldeconomie instort door het gebrek aan olie in de toekomst? Want willen we ons de interne strijden van Rusland tegen Tsjetsjenië, Dagestan, Georgië en Oekraïne herinneren. Pas toen de economie instortte laaide het nationale geweld op in de voormalige Sovjet-Unie en duurt de politieke of militaire strijd nog steeds voort. Zolang de Verenigde Staten van Amerika dit proces kunnen uitstellen, want vereeuwigen is onmogelijk, zullen zij zich minstens tot in de late 21ste eeuw kunnen handhaven.
Het binnenlandse beleid van de Verenigde Staten van Amerika is op dit moment vrij onduidelijk en daardoor onbekend voor de internationale gemeenschap. Het zou best kunnen dat er interne strubbelingen zijn, maar dit hangt altijd samen met een neergang op economisch, financieel en militair gebied. Een wereldgrootmacht is nog nooit op zijn hoogtepunt ten onder gaan, er was altijd een neergang of in ieder geval stagnatie te bespeuren. Bij de Verenigde Staten van Amerika is naar mijn inzien nog geen neergang of stagnatie te bespeuren, al hoewel dit achteraf makkelijker te bespeuren is dan vooraf. Wel is er het vooruitzicht van een olieloze maatschappij in de toekomst, waar de Verenigd Staten van Amerika nu nog het meeste profijt uit de olie halen.

Ter conclusie kunnen we dus stellen dat de positie van de Verenigde Staten van Amerika in de 21ste eeuw discutabel is. We kunnen de 21ste eeuw beter opsplitsen in twee delen. Namelijk de eerste helft van de 21ste eeuw waarin er nog rijkelijk geprofiteerd zal worden van de wereldolievoorraden. En de tweede helft van de 21ste eeuw waarin het gebrek aan olie, desastreuze gevolgen zal hebben voor enkele leidende beursmarkten. In de periode zal er dan wellicht een nieuw hegemoniaal macht opstaan, naast of boven de Verenigde Staten van Amerika. Het zal met de uitgeputte olievoorraden niet verbazingwekkend zijn dat de opkomende landen in de 21ste eeuw niet helemaal geïndustrialiseerd zullen zijn. Deze landen zullen ook niet hun meeste inwoners in die industriële sector actief bezig zien, maar meer in de agrarische en commerciële dienstensector. Dit zien we nu al in de Volksrepubliek China en de Republiek Turkije, waarin de agrarische sector nog steeds naar verhouding zeer groot en van belang is. Zolang de Verenigde Staten van Amerika dit proces van schaarser wordende olie kunnen uitstellen door olierijke landen binnen te vallen, zullen zij zich minstens tot in de late 21ste eeuw kunnen handhaven.
De positie van de Verenigde Staten van Amerika in de 21ste eeuw zal dus hoogstwaarschijnlijk veranderen van een uniepolaire hegemoniaal macht naar een bipolaire hegemoniaal of misschien wel regionale macht.

Armand Sağ

20 mei 2005

© Armand Sağ 2005